Ποιος ήταν ο R.M. Ντόκινς;

Ο Richard MacGillivray Dawkins (1871-1955) πήγε για πρώτη φορά στην Κρήτη το 1903 για να εργαστεί ως προϊστορικός αρχαιολόγος. Συμμετείχε σε ανασκαφές σε διάφορες μινωικές τοποθεσίες του νησιού για αρκετά χρόνια. Σε αυτό το διάστημα άρχισε να ενδιαφέρεται περισσότερο για τη μεσαιωνική και σύγχρονη Κρήτη παρά για το προϊστορικό παρελθόν της. Αργότερα έγινε καθηγητής Bywater και Sotheby Βυζαντινής και Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης (1920-1939), όπου ήταν επίσης υπότροφος του Κολλεγίου του Έξετερ.

Το βιβλίο Κρήτη του Dawkins

Το 1916-19, κατά τη διάρκεια και αμέσως μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Ντόκινς υπηρέτησε στην Κρήτη ως συλλέκτης πληροφοριών στο Βασιλικό Ναυτικό Εθελοντή Εφεδρεία. Την περίοδο αυτή άρχισε να σχεδιάζει και να γράφει ένα βιβλίο για τα μεσαιωνικά και πρώιμα σύγχρονα κτίρια της Κρήτης (ιδιαίτερα εκκλησίες και μοναστήρια), καθώς και τοπογραφία, επικοινωνίες (μονοπάτια και δρόμοι), βοτανική και λαϊκές παραδόσεις, θρύλους και δοξασίες. Επιπλέον, περιγράφει διάφορες παραδοσιακές χειροτεχνίες και τα εργαλεία και τους μηχανισμούς που συνδέονται με αυτές: διατήρηση μελισσών, φρεζάρισμα αλευριού, συμπίεση λαδιού από ελιές και εξαγωγή αλατιού από αλυκές. Ο Dawkins περιγράφει επίσης την περίεργη πρακτική του σκουπίσματος δεσμών με δερμάτινα λουριά πάνω από ένα συγκεκριμένο είδος θάμνου προκειμένου να μαζευτεί ένα είδος τσίχλας που χρησιμοποιείται για την παρασκευή θυμιάματος – μια πρακτική που εξακολουθεί να εφαρμόζεται κοντά στο χωριό Σίζες όπου το παρατήρησε ο Ντόκινς – και ακόμη και χτενίζοντας την τσίχλα από τα γένια των κατσικιών που βόσκουν ανάμεσα στους θάμνους. Ο Dawkins δεν ολοκλήρωσε ποτέ το σχεδιαζόμενο βιβλίο του, αλλά άφησε προσχέδια και των 32 κεφαλαίων, τα οποία είναι διατεταγμένα γεωγραφικά από τη δύση προς την ανατολή.

Τι γινόταν τότε στην Κρήτη;

Ο Ντόκινς βρισκόταν στην Κρήτη σε μια κρίσιμη περίοδο στην ιστορία του νησιού. Όταν πήγε για πρώτη φορά εκεί το 1903, η Κρήτη ήταν ένα αυτόνομο κράτος που είχε προκύψει πρόσφατα από περισσότερους από δύο αιώνες Τουρκοκρατίας. Ήταν ακόμα υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου αλλά υπό την προστασία της Βρετανίας, της Γαλλίας, της Ρωσίας και της Ιταλίας. Την εποχή που βρισκόταν εκεί ο Ντόκινς, ο πληθυσμός αποτελούνταν από Χριστιανούς και Μουσουλμάνους Κρητικούς. Το 1908, οι Χριστιανοί Κρήτες διακήρυξαν de facto Ένωση με την Ελλάδα, αλλά η ενσωμάτωση του νησιού στο ελληνικό κράτος δεν αναγνωρίστηκε διεθνώς μέχρι το 1913. Στις αρχές της δεκαετίας του 1920, αφού ο Ντόκινς είχε φύγει οριστικά από το νησί, όλοι οι Κρητικοί Μουσουλμάνοι απελάθηκαν στην Τουρκία ως αντάλλαγμα για τους Έλληνες χριστιανούς που είχαν απελαθεί από την Τουρκία. Ο Ντόκινς είδε τη διαδικασία εκσυγχρονισμού που επιταχύνθηκε μετά την ενσωμάτωση της Κρήτης στο ελληνικό κράτος. Αυτό συνεπαγόταν όχι μόνο την κατασκευή νέων δρόμων, αλλά και την κατεδάφιση των ενετικών τειχών της πόλης μαζί με τις υπέροχες διακοσμητικές πύλες της πόλης.

Από τι αποτελείται το υλικό του Dawkins Crete;

Το υλικό που δημοσιεύεται εδώ αποτελείται κυρίως από τα ημιτελή προσχέδια των 32 κεφαλαίων του προτεινόμενου βιβλίου του Dawkins. Σε συνεργασία με τη σύζυγό του, Jackie Willcox, ο Peter Mackridge, συνταξιούχος καθηγητής Νέας Ελληνικής στη Σχολή Μεσαιωνικών και Σύγχρονων Γλωσσών, έχει επιμεληθεί τα προσχέδια του Dawkins και πρόσθεσε δικές του σημειώσεις παρέχοντας διευκρινίσεις, διορθώσεις και υλικό υπόβαθρο, καθώς και συγκρίνοντας τον Dawkins περιγραφές με τη σημερινή κατάσταση. Το υλικό περιέχει φωτογραφίες από το αρχείο του Dawkins, μαζί με έναν πολύ μεγαλύτερο αριθμό φωτογραφιών που ο Peter τράβηξε ο ίδιος για να εικονογραφήσει το κείμενο του Dawkins. Η Κρήτη έχει αλλάξει τρομερά από την τελευταία φορά που ο Dawkins ήταν εκεί το 1919. Τεράστιες υλικές ζημιές και απώλειες ζωών προκλήθηκαν από τους Γερμανούς κατακτητές της Κρήτης το 1941-45, συμπεριλαμβανομένων ολόκληρων χωριών όπως τα Ανώγεια, η Κάνδανος, το Γερακάρι ισοπεδώθηκαν, για να μην αναφέρουμε πολλά ωραία βενετσιάνικα κτίρια στα Χανιά καταστράφηκαν από τις γερμανικές βόμβες τον Μάιο του 1941. Τις πιο πρόσφατες δεκαετίες, ο μαζικός τουρισμός, η οδοποιία και η κατασκευή νέων κτιρίων άλλαξαν αμετάκλητα τη ζωή της Κρήτης. Στην πορεία οι Κρήτες έχουν γίνει πολύ πιο ευημερούν. Το υλικό του Dawkins παρουσιάζει μια ανεκτίμητη εικόνα της Κρήτης πριν πραγματοποιηθούν αυτές οι αλλαγές. Αλλά αν ταξιδέψετε στην Κρήτη και κοιτάξετε προσεκτικά, θα διαπιστώσετε ότι πολλά από αυτά που περιέγραψε ο Ντόκινς εξακολουθούν να υπάρχουν: εκκλησίες και μοναστήρια (μερικά σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι ήταν πριν από έναν αιώνα), μεσαιωνικά κάστρα, ενετικά σιντριβάνια, πολύ λίγα μουλάρια ίχνη, αλλά ακόμη και μερικά μεμονωμένα δέντρα καθώς και άλλα είδη φυτών (κρητικός δίκταμος και κρητικές τουλίπες) που εξακολουθούν να φυτρώνουν στα ίδια ακριβώς σημεία όπου τα περιγράφει ο Dawkins. Προσδιορίζει μερικά συναρπαστικά οθωμανικά κτίρια που από τότε έχουν ανακαινιστεί και σώζονται μέχρι σήμερα, και αποκαλύπτει γιατί τα μέρη της σάρκας της αρχαίας λευκής μαρμάρινης ανδρικής φιγούρας που εμφανίζεται στην κρήνη Bembo στο Ηράκλειο ήταν καλυμμένα με μαύρη μπογιά. Συγγραφέας: Peter Mackridge

Peter Mackridge M.A., D.Phil. Καθηγητής

Νεοελληνικών (12 Μαρτίου 1946 - 16 Ιουνίου 2022)

Ο Πέτρος εντάχθηκε στη Σχολή Μεσαιωνικών και Σύγχρονων Γλωσσών ως Λέκτορας Νέας Ελληνικής το 1981. Διετέλεσε καθηγητής Νέας Ελληνικής από το 1996 έως την πρόωρη συνταξιοδότησή του το 2003. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα κάλυψαν διάφορους τομείς της ελληνικής γλώσσας, λογοτεχνίας και πολιτιστικής ιστορίας από το 1100 μ.Χ. αλλά ειδικεύεται στην περίοδο από το 1750. Πρόσφατο επίκεντρο της έρευνάς του ήταν η γλώσσα και το περιεχόμενο της ελληνικής λογοτεχνίας 1700-50, δηλαδή αμέσως πριν την άνοδο του ελληνικού εθνικισμού. Τα άλλα ενδιαφέροντά του περιελάμβαναν την ιστορία της ελληνικής γλώσσας, τις ιδεολογίες της ελληνικής γλώσσας και την ιστορία του ελληνικού πολιτιστικού εθνικισμού, αλλά και πτυχές της ποίησης όπως η στιχουργική. Το 2014-15 εκδόθηκαν οι μεταφράσεις του με ιστορίες των συγγραφέων του 19ου αιώνα Βιζυηνού και Παπαδιαμάντη και μια συλλογή χαϊκού του ποιητή του 21ου αιώνα Χάρη Βλαβιανού. Ο Πέτρος ήταν εκδότης του περιοδικού Βυζαντινές και Νεοελληνικές Σπουδές και μέλος της συντακτικής επιτροπής του ελληνικού περιοδικού Κονδυλοφόρος. Αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών το 2008 και επίτιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου το 2017. Πηγή:Faculty of Medieval & Modern Languages, University of Oxford